Пандемия и глобальный постпандемический кризис поставили правительства многих стран в очень жесткие условия. При чем, если ранее кризисы затрагивали по большей части экономику, то пандемия сильно ударила по социальной сфере. В этой связи, интересно наблюдать, как меняется политический курс государства и приходит осознание необходимости совершенно иных реформ.
Какие меры предлагаются для экономического развития в посткризисный период в Послании Президента Республики Казахстан Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана от 1 сентября 2021 года?
Производство и экономика несомненно остаются важным звеном в развитии страны, но не менее важным оказалось “качественное развитие” государства. Намного больше стали заметны социальные реформы: социальная помощь, улучшение жилищных условий, фокус на здравоохранение и образование и т.д. Политика государства смещается от производственно-количественной в сторону качественно-социальной направленности. Что это значит для страны?
Можно сделать три ключевых вывода.
Во-первых, стала более явной роль рыночной конкуренции и снижения участия государства в экономике, что является актуальной проблемой не только для Казахстана, но для многих стран. Мировая практика показывает, что чрезмерное вмешательство государства в экономику приводит к росту государственных расходов, сдерживает развитие конкуренции, инновационного предпринимательства, приводит к монополизации рынков, росту теневой экономики и порождает «иждивенческое» поведение среди получателей социальных благ и субъектов экономики.
В этой связи государство должно отходить от прямого влияния на экономику, осознавая негативные последствия своего присутствия на рынке. Целью государства останется поддержка приоритетных секторов экономики и продвижение “вдоль цепочек добавленной стоимости”. Остальные вопросы должны регулироваться рынком. Одной из важных инициатив в данном направлении является расширение приватизации и сокращение квазигосударственного сектора.
Во-вторых, финансовый рынок должен быть развитым и независимым. БВУ должны стать самостоятельными и впредь стрессовые активы будут возвращаться в экономический оборот исключительно на рыночной основе.
В-третьих, бюджетная политика будет направлена эффективное управление государственными финансами и на снижение социального иждивенчества. За последние несколько лет запасы Национального Фонда значительно уменьшились, а прошлогодний кризис негативно повлиял на производства и доходы населения. Соответственно, увеличились расходы на социальную поддержку уязвимого населения и МСБ.
В целом, возможно для кого-то Послание Президента 2021 года не содержит кардинальных реформ. Однако, если посмотреть на него с точки зрения динамики и курса правительства, то можно заметить важные изменения, ожидающие государство, в случае успешной и поэтапной их реализации.
Рымкуль Исмаилова, доктор экономических наук,
профессор Национальной школы государственной политики
Академии государственного управления при Президенте РК
Послание Президента РК Касым-Жомарта Токаева касается актуальнейших вопросов жизни казахстанского общества и состоит из нескольких блоков и инициатив.
Политический блок отражают проблемы совершенствования региональной политики, политической модернизации и защиты прав человека, причем консолидация общества обозначена как главный фактор дальнейшего прогресса. Что касается системы государственного управления, то Послание логично перекликается с «Концепцией развития государственного управления до 2030 года: построение человекоцентричной модели»: еще раз четко сказано было, что «главный принцип «слышащего государства» – госаппарат должен работать в интересах граждан. Это в первую очередь касается местных властей… Именно акиматы призваны взаимодействовать с гражданами и оперативно решать их проблемы». Поскольку цель – дальнейшее повышение эффективности государства, транспарентности и конкурентности политического процесса – политические реформы будут продолжены.
Послание весьма содержательно, конкретно, указывает обществу, где оно сейчас, что сделано, что предстоит сделать – основные направления развития Казахстана в ближайшей перспективе – и является, можно сказать, руководством к действию для системы государственного управления, как лидера изменений.
Замзагуль Шахаман
профессор Филиала Академии государственного управления при Президенте РК
по Костанайской области, кандидат исторических наук
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауында ауыл шаруашылығы саласына басымдық берілді. Бұл сала – экономиканы дамытудың басым бағыттарының бірі, сондықтан зор әлеуетке және үлкен резервтерге ие.
Қазақстан халқының 42% ауылдық жерлерде тұрады, бұл шамамен 7,7 млн. адамды құрайды. Бүгінде елдің агроөнеркәсіптік кешені халықтың 14%-н жұмыспен қамтамасыз етеді.
Жалпы Қазақстанның аграрлық секторы жоғары капитал сыйымдылығымен, ұзақ өтелу мерзімімен, төмен табыстылығымен, табиғи-климаттық жағдайларға тәуелділігімен сипатталады, бұл оны экономиканың басқа салаларымен салыстырғанда бәсекеге қабілеттілігін төмен етеді.
2019 жылғы Азық – түлік қауіпсіздігі индексіне (2019 The Global Food Security Index) сәйкес, Қазақстан рейтингке қатысушы 113 елдің ішінде 48-орынды (2018 жылы-113 елдің арасында 57-орынды) иеленді.
Ауыл шаруашылығы секторы соңғы жылдардағы дамудың оң серпініне қарамастан, әлі күнге дейін көптеген теріс үрдістер еңсерілмеген отандық экономиканың рентабельділігі төмен секторларының қатарында болып отыр. Егер 1991 жылы Қазақстанның АӨК ЖІӨ-нің үштен бір бөлігін (29,5%) қамтамасыз етсе, бүгінде АӨК ЖІӨ-нің шамамен 4,5% өндіреді.
Коронавирустық пандемия Қазақстан экономикасына айтарлықтай әсер етті. Шекаралардың жабылуы, келісімшарттардың күшін жою және азық-түлік жеткізілімдерінің кешігуі импортты алмастыру бағытында әрекет етуді, ішкі тұтыну үшін мүмкіндігінше көп өнім өндіруді қажет ететіндігін байқатты.
Жолдауда ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуына әкімдердің тікелей жауапкершілігі тәуелсіз әлеуметтік сұраулар арқылы жүргізілетін болады делінді. Бұл әкімдердің қызметін жан-жақты объективті бағалауға мүмкіндік береді.
Раушан Есберген
ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының Ақтөбе облысы
бойынша филиалының профессоры, экономика ғылымдарының кандидаты
Мемлекет басшысының халыққа арнаған кезекті Жолдауы еліміздің пандемиядан кейінгі экономикалық даму бағыттарын айқындады. Президент Ұлттық қор, мемлекет қаржысын тиімді бақылау үшін мемлекеттік қаржыны басқарудың ережелер жинағын әзірлеуді тапсырды. Сонымен қатар, геологиялық ақпарат деректерінің базасын құру, аграрлық өнімдер бағасын қалыптастыру, тиімсіз ұлттық компаниялардың жауапкершілігін арттыру тапсырмалары жүктелді.
Цифрландыру саласын қайтадан жүктеп, мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін, бизнес-үдерістерді интеграциялау идеясы өте маңызды деп ойлаймын. Халықаралық вакциналар сатып алынып, білім беру мен мұғалімдерді қолдау үшін алдағы кезеңде қомақты қаржы бөлінеді. Бұған қоса, Жолдауда полиция, көші-қон, мемлекеттік тіл, ұлтаралық келісім, саяси жаңалану, адам құқығын сақтау, мүгедек азаматтарды қолдау сияқты әлеуметтік мәселелер қамтылды.
Маргарита Қадырова
Кәсіби даму институтының директоры,
ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев кезекті жолдауында өңірлік стратегиялық жоспарлаудың маңыздылығына ерекше тоқталды. Президент өз кезегінде өңір экономикасының жекелеген секторлары мен салалары арасындағы маңызды пропорцияларды ұстап тұру, жұмыс күштерінің саны мен сапасы, өңірдің қаржылық-несиелік жүйенің тиімді қызмет етуі, тұрғындарға ұсынатын әлеуметтік игілігінің қажетті көлемдері мен құрылымын анықтау және қолдау секілді міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Анар Есенгельдина
Қолданбалы зерттеулер және халықаралық әріптестік орталығының басшысы,
ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы
Исследования в области управления показывают, что построение обратной связи возможно при наличии института независимой оценки, практика показывает, что хороший результат дают независимые опросы общественного мнения. Этот факт совершенно верно подмечен К.К.Токаевым. Для представителей экспертного сообщества отрадно слышать, что Глава Государства имеет возможность изучать последние веяния науки, и рекомендует государственному аппарату следовать им. Мир после пандемии, это мир быстрых, можно сказать мгновенных изменений, поэтому сцепка управления и науки очень важна, исходя из потребностей развития.
Таисия Мармонтова
профессор Института дипломатии,
Академия государственного управления при Президенте РК
